Ingabo z’Umuryango w’Iterambere ry’Ibihugu byo muri Afurika y’Amajyepfo (SADC), zari zimaze umwaka n’amezi atandatu mu butumwa bw’amahoro mu Burasirazuba bwa Repubulika ya Demokarasi ya Congo, ziri kugenda zigaruka mu bihugu byazo mu byiciro bitandukanye. Kuri ubu, icyiciro cya kabiri kirangije kuva muri Congo, zinyuze ku butaka bw’u Rwanda, aho zerekeje muri Tanzania mbere yo gutaha mu bihugu byazohereje.
Izo ngabo zari ziri mu butumwa bwa SADC buzwi ku izina rya SAMIDRC (SADC Mission in the Democratic Republic of Congo), aho zari zifite inshingano zo gufatanya n’igisirikare cya Leta ya Congo (FARDC) mu rugamba rwo kurwanya umutwe wa M23 umaze igihe kinini ugenzura ibice binyuranye by’uburasirazuba bwa RDC.
Tariki ya 29 Mata 2025, ni bwo icyiciro cya mbere cy’izo ngabo cyavuye ku butaka bwa RDC. Iki cyiciro cyari kigizwe n’abasirikare 57 ndetse n’imodoka 13 zitwaye ibikoresho bitandukanye by’igisirikare. Abo basirikare bavuye mbere bari bafite inshingano zo gutegura bagenzi babo aho bazabasanga, kugira ngo bajye babategurira urugendo rwo gusubira mu bihugu byabo.
Tariki ya 4 Gicurasi 2025, icyiciro cya kabiri nacyo cyavuye muri RDC kinyuze ku mupaka wa Rubavu, cyambuka cyerekeza mu Rwanda. Iki cyiciro cyari kigizwe n’imodoka zigera kuri 34, harimo izari zitwaye ibikoresho n’izari zitwaye abasirikare. Muri izo modoka, izitwaye ibikoresho bya gisirikare zari nyinshi kurusha izitwaye abantu.
Imodoka ya mbere y’iki cyiciro yageze ahitwa Muhoko mu Karere ka Gicumbi ahagana saa moya z’ijoro. Nubwo bitaratangazwa ku mugaragaro umubare w’abasirikare bari muri icyo cyiciro, amakuru yemeza ko bagendaga barinzwe bihagije mu mutekano usesuye.
Nk’uko byatangajwe na Gen. Rudzani Maphwanya, umugaba mukuru w’ingabo za Afurika y’Epfo, ingabo zabo zavuye muri Congo muri icyo cyiciro cya mbere zimaze kugera muri Tanzania, aho zitegereje abandi bagenzi babo.
Yagize ati: “Ubu bamaze kugera mu gace kabateguriwe bazahurizwamo bose, kugira ngo n’abandi bazaze babasange, bategurirwe gutaha mu bihugu byabo.”
Biteganyijwe ko ingabo zose za SADC zizava ku butaka bwa RDC zinyuze mu Rwanda mbere yo kwerekeza muri Tanzania, aho zizakusanyirizwa mbere y’uko zoherezwa mu bihugu byazo.
Nyuma yo kugera muri Tanzania, buri gihugu kizategura uburyo bwihariye bwo gutwara abasirikare n’ibikoresho byacyo. Afurika y’Epfo yamaze gutangaza ko abasirikare bayo izabacyura hakoreshejwe indege, mu gihe ibikoresho byabo bizatwarwa n’amato binyuze mu nzira y’amazi.
Ku rundi ruhande, ingabo za Tanzania zizahita zoherezwa mu birindiro byazo aho zabaga mbere y’uko zijyanwa muri RDC. Abasirikare bo muri Malawi na bo bazacyurwa ariko hakurikijwe uburyo igihugu cyabo kizahitamo, hagati y’indege, imodoka cyangwa amato.
Nubwo ubuyobozi bwa SADC ndetse n’ingabo zari zaroherejwe muri Congo buvuga ko bishimira uko abasirikare bitwaye, hari impaka zagiye zigaragara mu itangazamakuru no mu miryango mpuzamahanga. Hari abavuga ko izo ngabo zavuye muri Congo zitakoze ibikorwa bifatika, dore ko zamaze hafi amezi ane zifungiraniwe mu bigo bicungwa n’umutwe wa M23, ari nawo zari zaje guhashya.
Ibi byakuruye impaka ku ruhare nyarwo rw’izo ngabo mu gukemura ikibazo cy’umutekano mucye mu Burasirazuba bwa RDC, ndetse n’icyerekezo kizafatwa n’umuryango wa SADC ku bijyanye n’imikoranire n’uwo mutwe mu bihe bizaza.
Gahunda yo kuvana ingabo za SADC muri RDC iteganyijwe kurangira bitarenze ukwezi kwa Gicurasi 2025. Ibi biraha ishusho irambuye y’uko iyi gahunda y’ivana ry’ingabo ikomeje kugenda, ndetse n’uruhare rw’u Rwanda nk’igihugu kinyuzwamo izo ngabo mbere yo gusubizwa iwabo.
